XML version dated March 02, 2004. © Douglas R. Parks, Indiana University.

19

The Young Man Who Became a

Snake and Carries The Antelope

Alfred Morsette

wetatunaaʾiitíštA  –  naaʾiitUxpakúhtuʾ  –  niiNIštaaʾiiwaawaatIhú  NAtkotkawoóku  niiʾaNUsuuxiruutikú  wehnataraakIhtakúʾa. 
niikohniíhiʾ  weneetúhkUx  niikohniíhiʾ  kaakatuhneesiišuʾ. 

wiiteešútš  –  nooWIšitiraaʾíhWA  –  šiNAhkuraaʾIhwaawanú. 
tihwačeehUxuúkuʾ  –  šiNAhkutakaraáhNA  –  nooWIšiteekaaʾišwáʾ. 
číkuʾ wešikaakiraahunáx. 
weWIšituNAsáʾUx  wešinawaʾá. 

nooWIšitaWIswáʾ. 
–  noowitUtWAhuúʾU. 
–  noowitIhunaahtara-  niitúʾAt. 
na  inoowitiišá  nút. 
číkuʾ nuukuwitiíʾAt. 
číkuʾ nuukuwitiiʾihwíʾAt. 

wah  –  čiraátoʾ  aráh  nuukiisihwaáhAt  tuuháʾ  niikohnapAxawíhAt. 

wekanawitíʾ  šiNAhkuWIswáNA  niikohnaawíʾaʾ. 

wah  nooWIšitikataʾiíWA. 
noošikana-  witiiWIswanúʾ  niikohnaawíhAt. 

noowitiwaákoʾ  áxkUx–  wetikoowíʾAt. 
–  hawá  weneekuNAsáʾUx. 
taaNAsakuusuuxé. 
na  –  hináxtIt  –  neesinaaNAx-  wíʾAt. 

na  uunaákUx  wiináxtš  noowitiwaákoʾ  aráh  Axtóh  wetikuriWAhteekootíhuʾ. 
Axtóh  niinohkhaanawíre. 
tikuNAsáʾUx. 
tinaákUx  čiwáhtš  tíʾ. 
nikutotkAhaanawíʾuʾ  čiwáhtš  nakii-  sátkA. 
Axtóh  koxtíʾa. 

noowitiíkAt. 
noowititaráhAt  tsástš. 
noowitee-  NIšítIt  nút  tsástš. 

atsú  noowitiwaákoʾ  šinaatíRA  Axtóh  kaakataraa-  paaNUxuúkuʾ  nút. 
naxtóh  neesakuutaWIstAsáʾUx  kaakunaahé  niiweNAxuutaáNA. 

hee  Axtóh  wenikuriWAhteekootIhú  wehnawaawáʾA. 

weWIšitohneewáʾus. 
kuwitiišá  áxkUx  –  na  –  uu-  naákUx  uukuwitiišá. 
WIšitanuhkáʾIt. 

wah  wehnaaheešá  –  tiiriwátAt–  tinaákUx  wiiteešútš. 
tiNAxtawaáWI  –  noowitooNAxkaraniíNIt  na  –  tineš-  tawaáWI  hawá  witooNIškaraniíNIt. 

noowitiwaákoʾ  uunaákUx  wah  –  hAsí  –  niinataakuu-  NUxtaanipakú  –  kananaatuuxIskáʾA  aáxA  nút  –  wah  číkuʾ wekutooNAhuúnuʾ. 

hee  Axtóh  –  nootunaahé. 
sihWIswáNA  –  iinataraa-  kítAt  ituhnaaniriiwaapíhA  a  tinaatukoóčI  kunoxtihkax-  karaniíNIt  –  itIsAhkaʾaáhNA. 
suúnaaxuʾ  –  kunoo-  šikooxikuutoxwóʾ  nooʾitištAhkaraniíNU. 

nuuwešohnaawaʾá  noowitiwaákoʾ  aráh  wetikoowíʾAt. 
noowiteetaRAhtšá  wehnaáʾa. 

noowitiwaákoʾ  taaNAsakuusuuxé. 

nooWIšitohneewáʾus  štoh. 
číkuʾ kanawitíʾ  číkuʾ nakuu-  taáNA  wehnohkaraniinaánu. 
uunaákUx  nikuwewiti-  kawahIhníkuʾ. 

Axtóh  tatooNUxtaanipákuʾ  kanaʾaaxiʾá  nút. 
kaakAxkuuNItkoókuʾ. 
wah  hAsí  kaaku-  naáhe  niiwenooNAhuunuúʾA. 

nooWIšiteewaʾá  štoh. 
noowitaroohUhnuútaʾ. 
noowi-  tohkaraniíʾI  niinooNUstaNIhtaʾuúʾA. 
taRAhtšíniʾ  weWIšitikaaxawóʾ. 
nooWIšituté  štoh. 
tehniíhiʾ  čéstIt  niišikohnuxwáNA. 

wah  witAheešáʾ. 
–  noowitiwaákoʾ  –  wah  siináNI  wekaakíʾ  NAhkiiriwátAt. 
–  noowetatičituúʾ–  wešikaakItkáxtA  hawá  wešikaneeneetiwíhtA. 
wah  wetunaaʾiíWIs  tiNAtpAxtáWI. 
wah  tsu  netskáʾ  aatohnaaʾiitawíhA  na kaakikuuninóʾ. 
koxkuutaa-  rúxtAt  teškúNIt  niiwenetsteéhAt  tswaarúxtiʾ. 
nuukuneškutpAxwiʾuurút  huukaawiraátA. 
na  nuuku-  koxtUtwiiraasawíhAt  waakastAhkatáʾuʾ. 
na  nuukoxtipAx-  awíhAt  piʾaapaáxuʾ. 

nawáh  nootAxinaahnaanuukatawaáhuʾ  tinakatAhkáʾU  číkuʾ nuunaakuuraána  na  štípiiʾIt  šitikuʾú. 
na  nootatihnawaátaʾ  –  na  nootatUsaapIhaʾús  –  na  nootAxinaahnaanuučitaʾaáhuʾ. 
tsu  –  wešitAxkuʾú  –  štípiiʾIt. 
tAxtaNAhnaanuukatáʾAt  čituúʾuʾ. 
hawá  nuukutAxunaahnaánaʾ  wah  štoh  nikunootAxuhnaáka. 

wah  tsu  tatíʾ  íhUx  káNIt  íhUx  wiitatshaánuʾ. 
nawá  –  wetatskáʾ–  taanikuNAxkukunuutaáNA. 
–  wah  –  niiNAxkukuu-  naaniwó  nikukooxuutaáhuʾ. 

wah  –  tinaákUx  –  wiiteešútš  –  wenačíkAt  –  wenaričíkAt  nooteetaaRUxtaáʾ. 
wititaaRUxtAhukaataʾiíšAt. 
wah  taanikutAxwaákoʾ  siináNI. 
noowituutIsaapiraa-  wáNIt. 
tIhaʾuúkUt. 

nooteekatáʾ  tinaákUx  wiiteešútš. 

noowitunaaʾít  taanikuwetuutAxítIt. 
šinatuuxáNI  wetiʾá  nút  nuutawáčeš. 
tiʾá  nút  tsástš. 
neeneetuuNUxtaanipákuʾ. 
kaneenetkoókuʾ. 
taanikuwenuúʾUt. 
wah  wetIhunáhAs. 
wekaakíʾ. 

tsu  taanikuneewaákoʾ  NAxkuraahnaanuukatawó  štípiiʾIt  –  šitAxkuraanuúhu  –  natsú  tataraahnaNAhu-  úʾAt. 
nikunootatiniisuxthatéʾ  štípiiʾIt  NItkuwaawanú. 
*  *  *  * 

wah  –  nikunootiraaʾiitUxthuNAhwiítIt  tinaákUx–  AxkaáʾA  natakUxtaáhNA. 
wah  –  nikuteeNUsuuxawiʾúʾ  –  NAhkuraa-  ʾIhwaawanú  NAhkutakaruhkoóčI. 

tsu  AhnooweniisiRAxátA  anuú  čéstIt  skaweéraaʾuʾ  tuuhéʾ  tuuNAhunaanúhAt  –  wenataraapačeéhu–  Mandaree  wah  niiháʾ  nikuwewitiihíʾ. 
wituxwaawičeéʾIs  Ahnux-  waákUx. 
neenikunoowituté  AxkaáʾA titakUxtá. 
anináʾU  AxkaáʾA titakUxtá  noowiti-  kAhíNIt. 
tiiháʾ–  koxkuúte  –  na  neeteeraa-  WIhkaʾaaNIšítIt. 
noowituté. 

noowitiihaahtawiítIt. 
na  noowitiihunaaničíWI  wehnačirikaʾaáNA. 
wehnataapeerawiítIt  noo  či  wešiišee-  noóʾAt  waarúxtiʾ. 

nooWIšitiíkUx  pítkUx. 
Ihániʾ  či  šii-  šaaná. 
wešiNAhkureeWAtwaáhNA  noowitiwaawaápIs. 
wah  šiNAhkuraaNItwihtaruúpIs  a  noowitIhaahniiNAhkUxuhkaruuwa-  taákuʾ  naraaNItwihtawaáWI  wešiNUtčiríkUx. 

aa  –  tičé tAxuutAxítIt  tiiháʾ–  tiwenatakoosáxA. 

na  noowitiwaákoʾ  áxkUx  nawáh. 
noowitetsUhiínaʾ. 
noowitetskUxawáʾ  AhnaWAhnaáhu  waarúxtiʾ. 

áxkUx  –  noowitiwaákoʾ  --  –  či  –  šaáʾA  –  wiináxtš  --  noowiti-  waákoʾ  atíʾAx  –  wetikuraaʾú  –  nataakuhnaaʾiitawíhA  kaakAhuNAhaásuʾ. 
kooxíʾAt  –  štoh  –  niiNAxiniinítAt. 

tsu  taanikuneeraačítA  –  wešinoosiRAxá  –  weNAxihWIsá  tiiháʾ  niitiNAhnaNAhnaanoótA. 
tiiháʾ  atíʾAx  nikuneewaa-  kaáhuʾ  wešitatootíštI. 
wekaakoonaačiteewaahnúxtA  tiNAxwaawanú  NAxkawooruutikú  niinoonakuúʾU  NAxkutakaruhkoóčI. 
wah  wešitatootíštI. 
nikutiraačítA  tiwešitoosiRAxá  tiiháʾ  tiwenáxkUx. 

nawáh  aninaákUx  atítat  kutatiíʾI. 
tinaákUx  tíʾ  suúnatš  na  neetíʾ  wiináxtš. 
wah  atináʾ  na  atíʾAx  na  –  tiWIsíRIš  –  čituúʾuʾ  taraanaáhuʾ. 
šitooteeRI-  šaáhuʾ  tiiháʾ  tiwenataraahnaanoótA. 

nawáh  –  niiwenaraateehuúNU  wešiNItkiiriWAtwaahakú  –  šiNIt-  kiiʾaáhNA  kúhtuʾ  wenakuraanoókUt  tiiháʾ  tičiWAhaanúʾAt  skaweéraaʾuʾ. 
taatihAxá  nút. 
pítkUx  šitiipáxtA. 
áxkUx  tuukutakataahUxuúkuʾ  skaweéraaʾuʾ. 
na  áxkUx  huukaawiraátA  tuukunooteekatáʾ. 
pítkUx  šitiíʾA. 
nootikuuraakanéʾIs. 
niiwekohnuhnaa-  naánuʾ  nikunuutAxitikú. 

wah  taanikuweneeraačítA  –  tiweNAxiína  –  tiwešinoosiRAxá  tiihéʾ. 
wah  taanikuwešitAxkootíštA  tišinaáxA  nút. 
wah  taanikunuútA  nikiišuutaáNA  na  wetAxtaasš-  teeRAhúhtA. 
tinaawaáhAt  wešikooxooteérikuʾ. 

wah  taanikuwetuutáxtA. 
šikoxtootuneehaaniwáNIt. 
wešiteehíštA  pítkUx  kawíʾuʾ  niiweNAxih-  naaNUxtáNIt. 

noowitikatiisiʾá  štoh. 
wewitunaahuníkUx. 
noowitAhee-  šáʾ  na  štoh  noowitetsUhiínaʾ  waaRUxtí  wehnaWAhnaáhu. 

na  –  noowitiwaákoʾ–  tinaákUx  wiináxtš  noowitiwaaWIhtít  šiišuxwiísaʾ. 
wetatohnaaʾiitawíštA. 

tinaákUx  wiítA  noowitiwiítIt. 

tiwešineéša  wešiNAxihnaaNIštáNIt. 
huu  WIšitískoʾ  niíšuʾ. 
nikuwešitAxihnaanúxtA. 
wah  wetiraawireehaáʾAs. 
wah  hináxtIt  weneehaahtawiitiikUxítIt  tipIhuuʾaanuuxuúkuʾ. 
nikuwitiwaakaáhuʾ  atíʾAx  nuu  kaakiíhiʾ  šeéNIt. 
wah  tsu  weneešuhnaasštawíštA  –  tuuháʾ  huukaawiraátA  –  niku-  tiíhiʾ. 
nikutIhiRAxaáhnuʾ  wenaakukataʾá. 
wenaa-  kupAxkataʾá  tiipAxtIhuúʾU  naáNIt. 
tiiháʾ  saaWIšíniʾ  haawíNIt–  iinooneepaaNIšaakaratáWI  –  tiiháʾ  tikatitkatákUx. 
taanikuwetAxiiwaníštA. 

natsú  tuunaákUx  –  naakukataʾá  –  wah  nikuneešuúta. 

wah  tsu  wešitatootIštatatooháxtA. 
tuuhéʾ  áskAt  šikooxiinuhkaRIškároʾ  šiNIhwaawanikUxítIt. 
na  atíštIt  neešiiwáNIt. 

na  –  tinaákUx  wiiteešútš  –  noowiwititeewireéhAs. 
noowewiteewičitáʾus. 
wewitikatákUx  niiʾAhnakaNItka-  tákUx. 
iiʾAhnaakataahUxúku  witikanítkUx. 

wituhníWIs  niiʾAhnawaákA. 
wewitIhaakaareétIt  wehnaraawiinoótA  niišohnaákUx. 
tiiwáNIt  niiʾAhnawačíʾA. 
uunariišíNIt  nikuwitiriišúʾAt. 
tiriišUhuununáhAs. 

noowitiwiíʾAt. 
noowitIhaahkAhaahniWAhnaawaáhuʾ  iiwehnuutIsaapiraátA. 

tuukunootíʾAt  –  tuuháʾ  –  skaweéraaʾuʾ. 
wewitakatáʾ. 
hawá  nikutuuNAhuúnuʾ  hawá  witiwiináhAt  tuuháʾ  áskAt  –  wešinihwanikú  haáwaʾ  –  tinaraanoótA  waarúxtiʾ. 

noowitiihaána  AhnooxAsuuʾá. 
noowitoosakUhkaáʾ. 
noowitaahkoohaahkAxá. 
číkuʾ nuukuwitiiʾiítAt. 
pítkUx  WIšitiipáxtA. 

hawá  –  noowitiwaákoʾ  wešitataRAhúhtA  tinaákUx  –  atítat  na  naátU. 
–  šikooxkuutawaʾuuníkUt. 
–  neešiiteéRAhuukakaa-  ʾuúkUt. 
–  wah  –  wetAxčiwaanóxtA  –  aniwenaáxA  –  na  neešikákAt. 
wah  –  kaahunaahčituúʾuʾ  –  níkUs  tinakUxuhkaáxA  wešitiinaníštA. 
tihnaakawaasíštA. 

wah  –  niíheʾ  –  atíʾAx  –  na  atináʾ  –  tiWIsíRIš  atípaʾ  –  atíkaʾ  –  wešitotwaaWIhtíštA. 
wah  šiškuusuuxawaʾuuníkUt. 
šitatiwihtátAt. 

nooWIšitaRAhuukakaaʾiíšaʾ. 
WIšiteštaanunaáhWI. 
nooteekUxuúʾaʾ  haawíNIt. 
–  tUtkUxuhtawiítIt. 
–  nooWIši-  tihkúx  na  –  tinaákUx  –  wiiteešútš  AxkaáʾA titakUxtá  tičiwaánoʾ. 
–  uu  tikákAt  tsastiwiruúʾuʾ. 
–  noowitikoo-  haahkaroósI. 
noowiteekUxaWIswáʾ  níkUs  uu  niinooNAhkuúʾu. 
noowitihnaakawáʾAs. 

witisteeriítIt.–  štoh  noowituutaakeéRIt. 
–  noowitiirós  šiniitAhnéhku  –  nakaáxuʾ  nakuraaNAhwaapinú–  nawaawaapIsú  wenakuteépI. 
číkuʾ nootuúta. 
číkuʾ nootiraakúx. 
nikuwitíʾIt. 

noowitiwaákoʾ  –  nawáh  tuhnaanúʾ  taWIšaapiswaáNA. 
–  nawáh  tinaroósI–  nootičipiriíNIt  –  tsu  –  nuuNAhatUhkáWI  –  nikutipá-  kut. 
nikukooxiírut. 
–  nikiišiisuxtáʾA. 
–  naáNIt  nikutitaRAhčíš  tinaáxA. 
wetipakút. 
wekuwititawéʾ. 
wekuWIšitiná. 
tinaroósI  tičipiriíNIt. 
naáNIt  kaakikUxuhtaRAhčíš. 
kaakikUxuhkáʾIt. 

wah  –  noowitiwaákoʾ  ka weNAxWIskáʾ  NAxkoótA  –  niiNAxinii-  nítAt  na  aaxaahWIskáʾA  –  NAxkutawé  –  tiihéʾ. 
tAhnapískaʾ  NAxkuʾá  nataakuuxUhuunaahtíRA. 
wah  áxkUx  tuu-  niíWIs. 
škuusuxtaakoótIt. 
anineehAxá. 
niihéʾ  neeRItwiiraasawíhAt  teškúNIt. 
anuunaahpAxawíhAt. 
wah  –  nikiišuxtaawiinúʾAt  –  niinapAxáWI. 
škuusuxtaakoótIt  haáwaʾ. 
haa  koxkuuraakAsšteéRAt  inoonikiišuutaáNA. 
wah  neešíʾAt  niiNAxiniinítAt. 
neešiteéRAt. 

wah  –  wekaakoonaačiteewaawaahnúxtA  –  niiNAxkuWIskáʾA  naapaatúh  –  naraáčI. 
čituúʾuʾ  –  noowetAxiraanuhkáʾIt  niinoonakuuxaWIstaáʾU. 

wah  –  wenaakutsUhiína  nuuwitakUxuuʾaáhuʾ  –  tuuNAhukaa-  haanúʾAt  –  wešinehkuRAxwé  tiiháʾ–  Ahnuu-  xáxA  –  wešinihnoósA  tiiʾAhnuúxA  –  tiwenatuuNUxiitIhú. 

atsú  nuuNAháxA  wetuhneesiíšuʾ  wehnihteeriiʾaáhNA  Axkaá natakUxtaáhNA. 
wewituhneesiísuʾ. 
noowiteehawaátaʾ  tuuNAháxA. 
noowitiwískaʾ  teškúNIt  šiš-  wiísaʾ. 
–  wetatootuunikúxtA. 
–  nikunoowituúta  wenaahkutsuutaa-  hUxúku  weNAhkučiNIhuunaánu  wenaakutsuutaʾá. 
nikuwituúʾUt  wehnaatsuutaʾá. 

tsu  Axkaá titakUxtá  wehnareewaawatíRA  wehnaRAxwé  nootuuteéRIt. 

noowitiipAxookatAhúNA. 
nootiwiítIt. 
tsu  tuuháʾ  –  wewitUtkUxuhtaakAhaákuʾ  –  wešohnitčiríkUx. 
tiwiítIt  wehnuhteeriiʾaáhNA  aatačiwiNIščé. 

tsu  wewititčiríkUx  tuuNAháxA. 
teškúNIt  tiwiísAt. 
–  tinaRAtwiirastáWI  witiinawitáʾIt. 
–  witii-  nawihoóhtIt. 
–  tiNAhuuʾiítIt. 
aa  –  tuuhéʾ  waaRUxtí  wešinihwanikú  wetiNAhuuʾiítIt. 

wah  anuú  –  tsuukaaWIhíniʾ  –  nuu  –  nikuwitíʾ  –  wiiteešútš  AhnuúxA  tsástš  –  nút. 
na  –  noowitiwaákoʾ  wah  siináNI  –  wetAxtaanoóxAt  –  tiweNAxkuuNUxteeriiʾaáhNA. 
tatuhneesiíšuʾ  niiweNAxuutaáNA. 
wetAxwaáRUxtiʾ  na  niku-  neetuúʾUt  wetAtwaáRUxtiʾ. 
tsu  –  weneetuunuhčitáʾAt  –  wenatoo-  tuuníkUt. 
wah  –  wetatoonaaniwóʾ  –  nooNAsúx. 
štoh  aaxuúta. 
wah  wetatačiwatíštA  niiweNAxUsuúxA. 

čiNIsísuʾ  nooWIšitikaáWA. 
noowiteenutskataruuwaahUxítIt  niikohnaraáʾIt  niikooNAsuxtaánaanuʾ  niiwekohnuxtaanuh-  káʾIt  tinaákUx  Axkaá natakUxtaáhNA. 
nootihčíWAt. 

noowitiwaákoʾ–  wah  wetAxúhtA  niiʾAhnataraakítAt. 
–  wah  štoh  aaxuúta. 
–  tatuhneesiíšuʾ.–  wekaakoonaačiteewaah-  núxtA. 
–  atsú  weneetačiwiNIščéʾ. 
–  wah  áxkUx  noowetee-  raaníhIt  wenikuunaačiteeʾaáNA  tiišiNAxteewaátU  waawaapIsúxuʾ  –  siinó–  tAxtaaná  –  šiNAxčirikaáWI  –  waawaapIsúxuʾ  NAhkureewaawátI. 
atsú  –  koxteeʾú  –  kunaáʾuʾ  neekaánuʾ. 
šihnikAhtarét  na  kananiiwaawaapísuʾ  NAxkureewaawaátU. 

wah  šuúxAt  niinataraakítAt. 

noowiteeRAhawaátaʾ. 
nootiitIsawaáWI. 
na  nootíʾAt. 
tikaaʾiíšAt  niiʾAhnuuxítAt  niikohniíhiʾ  –  niiʾAhnuuxitUhwaáhAt  –  wiitatshaánuʾ  káNIt  na  nataraakíčI  sáhniš. 

wah  nikuwitsuuxaanuuxuúkuʾ  anináʾU  wiítA. 
weNAhku-  reewaataáNA  anoowitiwaawaapIsúʾ  tišinačirikaáWI. 
na  nikuwi-  tohnikAhtarét  anináʾU. 
wah  WIšitiNIštinoóhuʾ. 
niiNAh-  kuwaákA  na  nikunoowituúʾUt. 
wenaakutsUhiína  na  kanawi-  tuúʾUt  na  nooWIšitihnánoʾ  číkuʾ naakutsUhiína  číkuʾ nakuraaNAhčipeeruútIt  naakoosuúʾa. 
nikunoowituúta  noowitUtsUhiihkáxaʾ  na  noowitaasuúʾaʾ. 

wah  –  atíštIt  –  weWIšitiná. 
–  atíštIt  –  wewititaweekáʾIt. 
wekaakunaačiteewaahnúʾ  xaataʾuútuʾ  paatUhkaraáhNIš  wewitaraanuhkáʾIt. 
nikuwituhnaaʾúʾ  nakučitawíʾU  nakureešaáNU. 
wah  nikuwitíʾ  AxkaáʾA natakUxtaáhNA  ti-  wenatanuuniítI. 
niiniiNIštaaʾiiwaawaatIhú  na  kana-  witiinaaʾiitIhú  awirítkAt  wenaakoóhu  waarúxtiʾ. 

weNAhunáhAs  tinaákUx  wiítA  číkuʾ nuunoowitaáNAt. 
noowitiwaákoʾ  wah  wetikUhuNAhaásuʾ. 
wah  tsu  wetatiiNA-  húxtA  niinatiniNIštaateehuúNU. 
nakuraatawé  nakuWIsxaáNA  šiškuusaakatáWI. 
uu  koxteesšteehuúʾU. 
šiškuusaahnoóʾaʾ. 
wah  nikutsuusaapaahnuuxuúkuʾ  AhnuuxunuuwaáWI. 

wah  wekaakAhnaNAhnaanuhkáʾIt  aninaraáčI. 
wetikuraaka-  weešítIt. 
NIhúhtš  niišinikuusuxtaaʾiitawaawíhA  nee-  tuhneesiíšuʾ. 
neetuutaanuuxuúkuʾ  –  na  –  neekoowiteeriwooxuúkuʾ  číkuʾ niiNItkunaaniwó  niiNItkuWIskáʾA.